Lucia Ling Ket On (directeur Juridische Zaken van de gemeente Amsterdam) verzorgde op 22 februari 2022 een lezing over het werk van juristen bij de gemeente Amsterdam. Om te beginnen ontkrachtte zij de stelling dat Amsterdam de stad is waar alles kan. De (juridische) grenzen aan de besluitvorming en het handelen van het college van B&W worden namelijk niet alleen nauwkeurig bewaakt door de gemeenteraad, maar ook door de verscheidene juristen die werkzaam zijn bij de gemeente. Tijdens het eerste deel van de lezing werd ingegaan op de manier waarop de juridische functie binnen de gemeente Amsterdam is georganiseerd. Het tweede deel ging over de juridische vernieuwing waar de gemeente zich momenteel mee bezig houdt.

Organisatie van de juridische functie
De directie Juridische Zaken (DJZ) vormt tezamen met andere juridische eenheden en juristen die rechtstreeks bij beleidseenheden zijn ondergebracht, de juridische kolom van de gemeente Amsterdam. DJZ is stelselverantwoordelijk voor de juridische functie van de gemeente. DJZ is daarnaast de juridisch adviseur van de burgemeester, het college van B&W en de ambtelijke top.

De directie bestaat uit twee inhoudelijke afdelingen: de afdeling privaatrecht en Europees recht, en de afdeling publiekrecht. Ook heeft DJZ een team van huisadvocaten (advocaten in dienstbetrekking) dat zich bezighoudt met civielrechtelijke aangelegenheden en zaken op het snijvlak van het privaat- en publiekrecht. Op de vraag of ook binnen de gemeente sprake is van verkokering, kon spreekster niet ontkennen dat de ontkokering nog niet is voltooid. Als belangrijkste verschil met het werk op een ministerie noemde ze het directe contact met de burger, die tijdens haar eerdere ervaringen in Den Haag en Brussel duidelijk en ook logischerwijs meer op afstand stond. 

Juridische vernieuwing
De nabijheid van de burger valt ook terug te zien in het traject dat de gemeente Amsterdam onlangs is gestart ten behoeve van juridische vernieuwing. Inwoners en raadsleden waren ontevreden over de juridische functie van de gemeente. Besluiten lieten te lang op zich wachten en inwoners hadden het gevoel dat zij niet altijd rechtvaardig werden behandeld. Burgemeester Femke Halsema heeft toen een visie opgesteld, waarin zij uiteengezet heeft hoe het anders zou kunnen. De centrale vraag was hoe de gemeente de juridische functie zo kan inrichten, dat die ten dienste van het vertrouwen tussen inwoner en overheid staat. Het startpunt is dat de gemeente eerst vertrouwen in de burger moet tonen.

Het doel van dit vernieuwingstraject is om in plaats van de strikt juridische benadering te kiezen voor andere vormen van omgang met de burger. Daarnaast wordt in de komende periode een zogeheten rechtsstatelijke toets ingevoerd, waar onder meer de grondrechtentoets, een doenvermogentoets en begrijpelijke taal onderdeel van zijn. Ook wordt onderzocht hoe de bezwaarprocedure kan worden ingericht om meer nadruk op de procedurele rechtvaardigheid te leggen. Er is roep om een onafhankelijke adviescommissie in te stellen. Tot nu toe wordt de bezwaarcommissie namelijk alleen door ambtenaren bemenst. De vraag is of een onafhankelijke adviescommissie altijd het antwoord is op het gestalte geven aan procedurele rechtvaardigheid. Uit onderzoek is gebleken dat een oplossingsgerichte hoorder en het gevoel van de burger dat hij is gehoord en gezien van groter belang zijn dan de inrichting van de procedure als zodanig. Naast deze concrete procedurele aanpassingen, is een volgende stap het steeds meer inzetten op dejuridisering. Dit houdt bijvoorbeeld in dat de informele aanpak de voorkeur heeft boven het volgen van juridische procedures. Zo worden ambtenaren aangemoedigd om te bellen met een inwoner voordat zij tot juridische stappen overgaan. Verder maakt de gemeente Amsterdam steeds vaker gebruik van alternatieve vormen van geschilbeslechting, zoals mediation en buurtrechtspraak. Met deze ontwikkelingen wordt nadrukkelijk niet beoogd om afbreuk te doen aan het beginsel van toegang tot het recht voor eenieder. Dejuridisering wordt nagestreefd in het belang van de inwoner, door te voorkomen dat deze ongewenst verstrikt raakt in allerlei formele procedures zonder een stap dichterbij de oplossing van het probleem te komen.

Mede naar aanleiding van vragen uit het publiek kwamen knelpunten bij het vernieuwingstraject ter sprake, zoals de grenzen van de landelijke regelgeving waar de gemeente tegenaan loopt en de verandering van ‘mindset’ die de nieuwe aanpak van juristen vraagt. Een vernieuwingstraject gaat onvermijdelijk gepaard met horten en stoten, maar de gemeente is goed op weg om verandering te bewerkstelligen.

Afsluiting
De lezing werd afgesloten met de oproep om ervaringen uit te wisselen over manieren waarop juristen ervoor kunnen zorgen dat inwoners van Nederland weer vertrouwen in de overheid kunnen krijgen. Zowel gemeentejuristen als rijksjuristen hebben hierbij een belangrijke rol te vervullen en verantwoordelijkheid te nemen.